12.05.2020, ԵՐԵՎԱՆ
Մայիսի 27-ին, լրանում է հայ ականավոր կինոբեմադրիչ Ֆրունզե Դովլաթյանի (1927-1997) ծննդյան 92-ամյակը: Այդ առթիվ թարգմանաբար հրատարակում ենք Մոսկվայի «Սովետսկոե կինո» (Խորհրդային կինո) պարբերականում (1968, դեկտեմբերի 5) ռուս կինոգետ Վ. Նիկոլաեւի հոդվածը հայ արվեստագետի մասին:
Որքան էլ հզոր, որքան էլ ամենազոր է կինոն, նա էլ հաճախ դիմում է այլ մուսաների օգնությանը: Օրինակ` Կլիո անունով մուսային, որի «տնօրինության» տակ է պատմությունը: Եվ որեւէ կինոտեսաբան ցանկանում է հիշել այս կամ այն կինոնկարը, դրանց երեւան գալու տեղն ու ժամանակը, հեղինակներին եւ այլն, նա դիմում է պատմությանը, թերթերի կապոցներին, հին ամսագրերի պահոցներին:
Էկրան բարձրացած յուրաքանչյուր ֆիլմ իր մասին տպագիր հետք է թողնում: Մեկըՙ մեծ հոդվածներ, գրախոսականներ, զրույցներ բեմադրիչի, դերասանների հետ, մյուսըՙ փոքր. տեղեկատվական նյութեր, երրորդըՙ պարզապես գովազդային հայտարարություններ:
Վերջերս մի գրադարանում որոշեցինք ծանոթանալ տարբեր ֆիլմերի վերաբերող հատուկ թղթապանակների: Ամեն մի ֆիլմ ուներ իր թղթապանակը: Դրանց մեջ հավաքված է այն ամենը, ինչ տպված է այդ ֆիլմի մասին մեր բոլոր թերթերում եւ ամսագրերում: Մենք ծանօթացանք ամենահաստլիկ, ամենածավալուն թղթապանակների հետ: Եվ ի՜նչ ֆիլմեր էին դրանք: Առանձնապես անսպասելի բաներ չեղանՙ «Մարդու ճակատագիրը», «Բալլադ զինվորի մասին», «Նախագահը», «Զինվորի հայրը», «Համլետ»: Բոլորը ծանոթ, սովորական, քրեստոմատիական: Եւ հանկարծ... «Բարեւ, ես եմ»: Ո՛չ, այդ ֆիլմի մասին տպագրված ոչ բոլոր նյութերի մեջ ես հանդիպում «հրաշալի», «հիանալի», «տաղանդավոր» բառերին: Կան նաեւ այսպիսի արտահայտություններ. «ամեն ինչ չէ, որ հաջողվել է», «զգալի կորուստներ», «շինծուություն, հաճախ նաեւՙ կինեմատոգրաֆիական լեզվին անհասկանալի անպարզություն»:
Բայց կարծես թե մի բանում բոլոր քննադատները նոյն կարծիքի են: Այդ այն է, որ «Բարեւ, ես եմ» ֆիլմը հետաքրքրական է ստեղծագործական առումով, որ դա քայլ է դեպի անհայտը, չուսումնասիրվածը: Եվ դարձյալ. ֆիլմն ի հայտ եկավ ոչ թե մի հզոր կենտրոնական կինոստուդիայում, այլ ընդհակառակը` կենտրոնից հեռու, բավական համեստ, տարեկան միայն 2-3 ֆիլմ թողարկող մի ստուդիայում:
Հայկական կինեմատոգրաֆիան, որը, ճիշտն ասած, վերջին տարիներին առանձնապես չէր ուրախացնում հանդիսատեսին, «Բարեւ, ես եմ» ֆիլմով համամիութենական էկրանից բարձրաձայն ազդարարեց իր մասին:
Խորհրդային հանդիսատեսից հետո կինոնկարը դիտեցին այլ երկրներում, նրանով հետաքրքրվեցին միջազգային կինոփառատոները:
Եվ ահա լրագրային հոդվածների հաստլիկ թղթապանակը: Բազմաթիվ վիճաբանություններ, եզրահանգումներ, դատողություններ: Բարի խոսքեր երիտասարդ կինոդրամատուրգ Ա. Աղաբաբովի, օպերատոր Ա. Յավուրյանի մասին, հիացական կարծիքներ դերասաններիՙ Ռ. Բիկովի, Ն. Ֆատեեւայի, Մ. Տերեխովայի, Ա. Ջիգարխանյանի մասին: Բայց ավելի հաճախ հանդիպում ենք Դովլաթյան ազգանվանը: Ֆրունզե Դովլաթյանՙ բեմադրիչ:
Այսօր մտաբերելով երկու տարի առաջ նկարահանված այդ ֆիլմը, խորանալով գրաքննության արձագանքների մեջ, համեմատելով այդ կինոնկարը նույն ժամանակաշրջանում կամ մի քիչ ուշ ի հայտ եկած ֆիլմերի հետՙ մենք վերջիվերջո մոտենում ենք ոչ շատ պարզ ու հետաքրքրական մի հարցի պատասխանիՙ հատկապես ինչո՞վ Ֆ. Դովլաթյանի ֆիլմը գրավեց հանդիսատեսի եւ քննադատների ուշադրությունը: Պատասխանը, պարզվում է, այնքա՜ն հասարակ է, նոյնիսկՙ ծամծմված. իր մարդկայնությամբ: Իսկ այդտեղ ի՞նչ կա առանձնապես, կհարցնեն մեզ, մի՞թե մարդկայնությունը պարտադիր որակ չէ արվեստի որեւէ ստեղծագործության համար:
Պատերազմի պատճառով ընդմիշտ իրարից բաժանված երկու սիրող սրտերի սիրո պատմության թեման ինքնին նոր չէր կինոյի համար: Բայց հայ կինոգործիչները կարողացան պատմել այն իրենց խոսքերով: Հատկապես տպավորիչ է մեզանից հեռացածներին, անցյալին հավատարիմ մնալու թեմայի արտահայտման ոչ շաբլոն ձեւը: Էկրանից մեզ է ներկայանում կյանքի բարդ սիմֆոնիան, զարմանալիորեն պայծառ, հակասական, ոչ մի ակնթարթ կանգ չառնող կյանքի սիմֆոնիան: Կյանք, որտեղ երեկվա տղաներն ու աղջիկները հանկարծ հայրեր ու մայրեր են դառնում, որտեղ կողք-կողքի քայլում են երջանկությունն ու վիշտը, որտեղ սերը, նույնիսկ լավ մարդկանց սերը, ոչ միշտ է հավերժական, որտեղ մաքուր երկինքը հաճախ են ծածկում սեւ ամպերը: Հավատարմությունը մեզանից հեռացածներին որտե՞ղ է արտահայտվում: Երեւի թե, ամենից առաջ, մեր գործերում, մեր սխրանքներում, այնտեղ, որ առօրեականության աղմուկի եւ խառնաշփոթի մեջ չմոռացվեն վեհ ու հրաշալի գավափարները, որ հիշելով անցյալըՙ ընթանանք առաջ, առաջ:
«Բարեւ, ես եմ» ֆիլմով Ֆ. Դովլաթյանը հայտարարեց իր մասին որպես բեմադրիչի, որը կարողանում է ոչ միայն տեսնել կյանքն իր բարդություններով եւ հակասություններով, այլեւ կարողանում է խոսել դրանց մասին ժամանակակից կինեմատոգրաֆիայի լեզուով:
Մի կողմ թողնելով կինոլեզվի առանձին շինծուությունը եւ քմաճաշակությունը (որը հապճեպ տուրք է մոդային)ՙ մենք չենք կարող պատշաճը չմատուցել էկրանային գործողությունների ինչ-որ նրբանկատությանն ու նրբամտությանը, մտերմականությանը, ռեժիսուրայի եւ դերասանական խաղի խոր ճշմարտացիությանը:
Եվ, իհարկե, պատահական չէ, որ բեմադրիչն իր ֆիլմի շատ դրվագներ դուրս է հանում նկարահանման տաղավարներից դեպի իրական կյանք, քաղաքների փողոցներն ու հրապարակները, որ այդ ֆիլմում շատ դերասանների խաղը դարձավ ճշմարիտի ու բնականի չափօրինակ:
Վերջումՙ համառոտ Դովլաթյան դերասանի մասին: Նա խաղացել է մի շարք ֆիլմերում, ճիշտ է, ոչ կենտրոնական դերեր: Որպես բեմադրիչ (կամՙ համաբեմադրիչ) նկարահանել է «Բարեւ, ես եմ», «Դիմա Գորինի կարիերան», «Առավոտյան գնացքներ» ֆիլմերը: Իր լավագույն դերասանական աշխատանքը նա համարում է կրտսեր Սարոյան եղբոր դերը իր բեմադրած «Սարոյան եղբայրներ» ֆիլմում:
Դովլաթյանի համար դերասանական աշխատանքը լոկ հրապուրանք չէ: Նա իր ուղին արվեստում սկսեց որպես դերասան: Նա Կինոյի համամիութենական գեղարվեստական ինստիտուտի ռեժիսուրայի բաժին եկավ թատրոնի բեմից: Այդ պատճառով էլ, երբ դուք էկրանին «բեմադրող ռեժիսոր Ֆ. Դովլաթյան» մակագրության կողքին հանդիպեք «դերակատարՙ Ֆ. Դովլաթյան» մակագրությանըՙ չզարմանաք: Ձեր առջեւ մասնագետ դերասան է, դերասան, որը դարձավ նաեւ բեմադրիչ:
Վ. ՆԻԿՈԼԱԵՎ, Հրապարակումըՙ ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆԻ
