24.12.2023
1910 թվականին Պոլսում հանդիպեցին հայ մշակույթի և հասարակական կյանքի երկու նշանավոր ներկայացուցիչներ՝ Կոմիտաս Վարդապետը և նկարիչ Փանոս Թերլեմեզյանը։ Նրանց բարեկամությունը, որը տևեց մինչև Կոմիտասի մահը, դարձավ հայ մշակույթի պատմության ամենավառ և նշանակալից մտերմություններից մեկը։
Հանդիպումից անմիջապես հետո նրանք հոգևոր հարազատություն զգացին։
Երկուսն էլ տաղանդավոր ու եռանդուն մարդիկ էին, որոնք կրքոտ նվիրված էին իրենց գործին: Կոմիտասը ականավոր կոմպոզիտոր ու երաժշտագետ էր, Թերլեմեզյանը՝ տաղանդավոր նկարիչ։ Նրանք շատ էին խոսում երաժշտության, արվեստի, գրականության, քաղաքականության մասին։
1912 թվականի ամռանը ընկերները գնացին Կոմիտասի հայրենիք՝ Քյութահյա։ Այնտեղ նրանք անցկացրել են մեկուկես ամիս՝ վայելելով բնությունը, զրուցել ու աշխատել։ Թերլեմեզյանն այստեղ է նկարել իր հայտնի «Կոմիտաս-Վարդապետ» կտավը։
Առաջին համաշխարհային պատերազմը և Հայոց ցեղասպանությունը ընդհատեցին երկու ընկերների խաղաղ և բեղմնավոր կյանքը։ Կոմիտասին ձերբակալեցին ու ուղարկեցին մահվան ճամբար, բայց հրաշքով նա ողջ մնաց։ Այնուամենայնիվ, ապրած ցնցումը ընդմիշտ խարխլեց նրա հոգեկան առողջությունը։ Կոմիտասին ուղարկել են Փարիզի հիվանդանոց, որտեղ անցկացրել է իր կյանքի վերջին տարիները։
Թերլեմեզյանը՝ նույնպես ցեղասպանությունը վերապրած, վերադարձել է Հայաստան և շարունակել ստեղծագործական գործունեությունը։ Նա դարձավ հայ կերպարվեստի հիմնադիրներից մեկը։
1921-ին և 1928-ին Թերլեմեզյանը Փարիզում այցելել է Կոմիտասին։ Այս հանդիպումները շատ դժվար էին երկու ընկերների համար։ Կոմիտասը արդեն մահացու հիվանդ էր, և նրա ընկերը տեսավ, թե ինչպես է հանճարը աստիճանաբար մարում։
Կոմիտասը մահացել է 1935 թ.: Թերլեմեզյանն այդպես էլ չմոռացավ նրա մասին։ Նրա մասին գրել է հուշերի գիրք, որը դարձել է Կոմիտասի կյանքի ու ստեղծագործության ամենաարժեքավոր աղբյուրներից մեկը։
Կոմիտասի և Թերլեմեզյանի բարեկամությունը իսկական ստեղծագործական և հոգևոր հարազատության օրինակ է։ Նրանց բարեկամությունը դարձավ հայկական մշակույթի և ոգու խորհրդանիշ։
